“Rozstanie” Wojciech Jerzy Has

“Rozstanie” – film określany jako “komedia sentymentalna”, powstały na podstawie noweli filmowej Jadwigi Żylińskiej, która była autorką scenariusza, a film został uznany za “filmową rewelację sezonu”, przynajmniej przez magazyn ilustrowany “Ty i Ja” z kwietnia 1961 r. Pojawiła się w nim nowela filmowa wzbogacona fotosami z filmu. “Rozstanie” jako opowiadanie zostało opublikowane dopiero rok po premierze filmu.

Bardzo ciekawe jest “posłowie” – notka umieszczona pod testem, w którym autorka pisze:

Wersja filmowa “Rozstania” odbiega nieco od mojej noweli. Pewne zmiany zostały z góry założone. I tak zgodziłam się na propozycje reżysera – Wojciecha Hasa – ażeby w scenariuszu filmowym bohater nie ginął. Tytuł zawęża się więc do rozstania z domem rodzinnym, który ulega – jak ulegało tysiące innych domów – dezintegracji na skutek wojny, przemian społecznych i last but not least biegu życia oraz typu współczesnej cywilizacji. Ale niezależnie od tych założeń, z góry przeze mnie zamierzonych, wersja filmowa różni się od noweli przez ingerencję nowej osobowości twórczej; mam na myśli reżysera, który jest współautorem filmu, i aktorów, którzy moich bohaterów kreowali. W rezultacie patrzyłam na film z obawą, pomieszaną z zaciekawieniem. W miarę patrzenia zaciekawienie wzrastało i to właśnie, sądzę, dowodzi autonomiczności sztuki filmowej i zarazem jest niewątpliwym sukcesem reżysera, operatora i odtwórców głównych postaci”.

“Rozstanie” to czwarty film fabularny Wojciecha Jerzego Hasa. Film, przy którym zaczyna się mówić o stylu Hasa – tematyka dotycząca przemijania, swego rodzaju melancholia, długie ujęcia, wnętrza pełne różnych przedmiotów (“jak w muzeum”), aktorzy, którzy pojawiali się i w poprzednich produkcjach – Irena Netto, Gustaw Holoubek, Zbigniew Cybulski.

Początkowo czwartym filmem realizowanym przez Hasa miało być “Jezioro Bodeńskie”. Reżyser podczas prac montażowych przy trzecim swoim filmie (“Wspólny pokój”) czekał na decyzję o skierowaniu do produkcji scenariusza, który napisał razem ze Stanisławem Dygatem, na podstawie powieści tego ostatniego. Niestety, projekt zastopowano – wg wspomnień Jadwigi Has (Życie w drugim planie”) nie był “poprawny politycznie” co przesądziło o jego losie. Przypuszczano również, że stało się tak dlatego, że Has zmieniał zespoły filmowe [tu więcej o zespołach filmowych] co nie było dobrze widziane (kiedy zorientował się że w pierwszym, do którego przystąpił [Syrena”], będzie bardziej asystentem reżysera, a nie niezależnym twórcą, poszukał możliwości zmiany – tak, znalazł się w Zespole Filmowym “Iluzjon”, który następnie zmienił na “Kamerę”). Jerzy Bossak – szef Zespołu Filmowego “Kamera”, zaoferował mu wtedy możliwość zrealizowania filmy na podstawie noweli (opowiadania) Jadwigi Żylińskiej. Możliwe, że obydwie przyczyny były prawdziwe, i nic nie znaczy tu fakt, że w roku 1959 “Jezioro Bodeńskie” zostało zrealizowane jako spektakl telewizyjny przez Stanisława Wohla.

Has wykorzystał szansę realizacji “Rozstania” na swego rodzaju polemikę z “Pożegnaniami”, do których z przymrużeniem oka nawiązuje, wplatając w film piosenkę Sławy Przybylskiej “Pamiętasz była jesień” – nuci ją i próbuje śpiewać jedna z postaci) Iwonka, odtwarzana przez Dorotę Krawczyńską). Sama Sława Przybylska również śpiewa w “Rozstaniu” Balladę o wieczornym gościu, która otwiera film, a później jest wykorzystana w scenie.. z wieczornym gościem.

Sam reżyser podkreślał, że jest to jego polemika z “Pożegnaniami”, które teraz nakręciłby inaczej, bo “były zbyt ilustracyjne, zbyt mocno związane z tłem historycznym”, że nie osiągnął w nich nastroju zadumy, refleksji, co udało mu się w Rozstaniu” (wywiad z “Filmu” 1960, nr 43 -podaję za Jadwigą Has).

Filmografia