Dokumenty poświęcone Wojciechowi Jerzemu Hasowi
Informacji dotyczących autora “Pętli”, jak też jego filmów, poszukiwać można nie tylko w prasie filmowej czy też książkach, które zajmują się ogólnie problematyką filmową. Powstały również filmy dokumentalne poświęcone reżyserowi.
“Rysopis znaleziony po latach” scenariusz i reżyseria Sławomir Rogowski i Stanisław Zawiślański, 62 min., 2023 r.
Najnowszy film poświęcony Wojciechowi Jerzemu Hasowi koncentruje się na Hasie – człowieku, dla którego to praca była najważniejsza. To bardzo ciekawe zestawienie wypowiedzi ludzi, z którymi reżyser współpracował i żył, których uczył (Małgorzata Szumowska) składające się na jego obraz. Rysopis to chyba pierwszy taki dokument, w którym widz może dowiedzieć się tak wiele o życiu prywatnym Hasa. Tu widz ma okazję zobaczyć zdjęcia rodziców Hasa, dowie się o jego pierwszych latach życia, posłucha wypowiedzi syna Hasa – Marka, drugiej żony Hasa – Jadwigi, usłyszeć o „pani z wybrzeża” (skądinąd wiemy, że mowa tu o Lucynie Legut, która była związana z Hasem, a której korespondencja z reżyserem ujrzała światło dzienne już po śmierci obojga, w roku 2021). Jadwiga Has tutaj również wspomina o innej kobiecie, która zaistniała w życiu Hasa, ale to inni bohaterowie dokumentu odsłaniają o niej więcej, a tym samym o wycinku prywatnego życia Hasa, o którym ten raczej nie wspominał. Na ekranie widzimy również ostatnią żonę Hasa, Wandę Ziembicką-Has.
Z filmu wyłania się obraz człowieka oddanego sztuce filmowej, który zdaje sobie sprawę jakich poświęceń ona wymaga i zgadza się na to, bez względu na koszt. Film na pewno cenny, zbierający wypowiedzi osób, których już nie ma (Kazimierz Kutz – zm. 2018 r., Jadwiga Has – zm. 2017 r.), ale też trudny ze względu na ładunek prywatności. Że łatwo nie będzie wiadomo już na początku, kiedy słyszymy opowieśc o kotce.
Ja mam mały problem z tym filmem, ale tym bardziej zachęcam do jego obejrzenia i nagłaśniania dat seansów. Ten, który miał miejsce 8 grudnia 2023 r. w warszawskim kinie Muranów zgromadził tylko 4 osoby na małej sali kinowej (sala Ingrid), nie sprzyjała temu chyba godzina seansu – 16.00.
“Ślady” reż. Robert Gliński, scenariusz: Robert Gliński, 53 min., 2012 r.
Film o reżyserze powstał w roku 2012. Mówią tu jego współpracownicy i uczniowie, film wzbogacony jest zdjęciami np. z egzaminów wstępnych do łódzkiej filmówki (ciekawostka – można zobaczyć jak radziła sobie na egzaminie Małgorzata Szumowska). Mam nadzieję, że film zostanie pokazany przez telewizję.
“Najważniejszy” (2010 r.) realizacja – Stanisław Zawiśliński, Sławomir Rogowski. Film zaprezentowany w czasie festiwalu Era Nowe Horyzonty w 2010 r. podczas spotkania z Jadwiga Has, żoną reżysera. To właśnie wokół Jadwigi Has rozwija się ten dokument. Na tym samym festiwalu można było również nabyć książkę Jadwigi Has pt. “Życie w drugim planie”. Więcej o książce [tu]
“Ze snu sen” reż. Adam Kuczyński, scenariusz: Maria Kornatowska i Adam Kuczyński, 40 min., 1998 r.
W filmie tym, zgodnie z zamysłem Adama Kuczyńskiego, autora filmu, Wojciech Has jest milczącym bohaterem. Wrażenie jest niesamowite, a sam dokument, kojarzy się nieodparcie ze światami, które tworzył Has. W filmie tym mówią przede wszystkim jego aktorzy: Gustaw Holoubek, Jan Nowicki i Barbara Krafftówna i to głównie z offu. Oprócz nich jest też znakomity scenograf filmów Hasa Jerzy Skarżyński i przewodnik oraz narrator całości: Piotr Wojciechowski. Wypowiedzi te połączone i przeplatane są obrazem Hasa, który stoi samotnie w oknie swojego mieszkania, oknie z widokiem na … całkiem zwyczajne i przygnębiające tą swoją zwyczajnością podwórko z bawiącymi się dziećmi. Jest to tym bardziej przygnębiające, jeśli pamiętać o tym, w jaką przestrzeń potrafił wejść reżyser “Rękopisu znalezionego w Saragossie” i jaką rolę odgrywało w jego filmach okno. Jest w filmie również wiele fragmentów dzieł Hasa, które zostały tak zmontowane z materiałem nakręconym przez Kuszyńskiego, że tworzą nową, integralną i doskonałą całość. Duża w tym zasługa Zbigniewa Wichłacza – operatora, Czarka Kowalczuka, który pomagał montować materiał, jak i precyzyjnie opracowanego scenopisu.
Reżyserem i pomysłodawcą filmu “Ze snu sen” był Adam Kuczyński, uczeń Hasa. Początkowo Has był przeciwny powstaniu takiego dokumentu, ale Kuczyńskiemu i Marii Kornatowskiej, która była współautorką scenariusza, udało się go w końcu przekonać, jednak pod warunkiem, że nie będzie musiał nic mówić, objaśniać, tłumaczyć. I tak przewodnikiem po światach Hasa został Wojciechowski, który pisał już wielokrotnie o twórcy “Pętli”. Jak mówił Adam Kuczyński w jednym z wywiadów, dokument zbudowany jest wokół konstrukcji “Sanatorium pod Klepsydrą”, jego ukochanego filmu. Kuczyński wyjaśniał też, że “Ze snu sen” nie jest biografią Mistrza, ale raczej próbą refleksji nad drogą artysty, Hasa – wielkiego demiurga onirycznej przestrzeni.
Film Kuczyńskiego trwa tylko 40 minut. Budżet był bardzo skromny, a nie przekroczył określonego limitu dlatego, że bardzo wielu ludzi na wieść o tym, że powstaje film o Hasie, udostępniało wiele rzeczy za darmo. Tak postąpił m.in. Lucjan Kaszycki, kompozytor piosenki “Pamiętasz, była jesień”.